انواع طبقه بندی اقلیمی جهان از نظر دانشمندان هواشناسی
روشهاي طبقه بندي اقليمي:
در تمام روشهاي تقسيم بندي آب وهوايي دو مسئله را بايد مد نظر قرار داد:
اول : تعيين معيارهاي لازم جهت طبقه بندي
دوم : تعيين مرز بين دو گروه يا ناحيه آب وهوايي
روشهاي تقسيم بندي اقليمي بطور كلي در قالب دو گروه قرار مي گيرد كه عبارت است از: ۱- روشهاي تجربي: اين نوع طبقه بندي بر پايه مشاهدات واقعي تاثير اقليم بر تغييرات پديده هايي محيطي قرار دارد و بيشتر با علل بوجود آورنده اقليم سروكار دارد. طبقه بندهاي اقليم كليت را نشان مي دهد در حالي كه طبقه بندي تجربي به صورت جزئي و بر اساس وضعيت ظاهري بررسي مي گردد.واين طبقه بندي دچار محدوديتهايي مي باشد. ۲- روشهاي ژنتيك: اين نوع طبقه بندي اقليمي با آمار و ارقام سروكار دارد كه اطلاعات مربوط به عناصر اقليمي را ثبت و با توجه به آنها اطلاعات را ارائه مي دهد.و اين طبقه بندي گستردگي بيشتري دارند كه در كارهاي تحقيقاتي بر اساس آمار و ارقام بيشتر جامعيت زيادي دارند.
انواع طبقه بندي اقليم جهان:
طبقه بندي سوپان:
كه جهان را براساس درجه به سه منطقه تقسيم كرده است.۱- گرم ۲- معتدل۳- سرد طبق اين طبقه بندي ما در منطقه سرد ميباشيم.
الف)كمربند گرم:منطقه اي كه در آن ميانگين درجه حرارت سالانه بيش از ۲۰ درجه سانتي گراد مي باشد.
ب)كمربندمعتدله:مناطق عرض هاي مياني كه در آنها ميانگين درجه حرارت گرمترين ماه سال بيش از ۱۰ درجه سانتي گراد ولي ميانگين درجه حرارت سالانه كمتر از ۲۰ درجه مي باشد.
ج)مناطق قطبي:كه در آنها ميانگين درجه حرارت گرمترين ماه سال كمتر از ۱۰ درجه سانتي گراد مي باشد.
طبقه بندي بلر:
در اين طبقه بندي ما در منطقه خشك قرار داريم،وبر اساس بارش جهان را طبقه بندي كرده است.در اين نظريه جهان به ۵ قسمت تقسيم شده است.
۱- مناطق خشك – ميزان بارندگي اندك و از صفر تا ۲۵۰ ميليمتر است.
۲- مناطق نيمه خشك – ميزان بارندگي از ۲۵۰ تا ۵۰۰ ميليمتر است.
۳- مناطق نيمه مرطوب – ميزان بارندگي از ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ ميليمتر است.
۴- مناطق مرطوب – ميزان بارندگي از ۱۰۰۰ تا ۲۰۰۰ ميليمتر است.
۵- مناطق خيلي مرطوب – ميزان بارندگي از ۲۰۰۰ ميليمتر بيشتر است.
طبقه بندي دِمارتن:
دمارتن در اكثر كارهاي تحقيقاتي خود از ( ۱۰+درجه حرارت/بارش ) استفاده مي كند. به عقيده اين دانشمند در بين تمام عوامل و عناصر جهت طبقه بندي ،دما از اهميت ويژه اي برخوردار است.
طبقه بندي اِسترالر:
استرالر برحسب نياز آب سالانه خاك و نوع توده هاي هوا، روي زمين را به سه ناحيه و هر ناحيه هم به چند ناحيه كوچكتر تقسيم كرده است كه عبارت است از:
۱- آب و هوايي كه نيازآب سالانه خاك بيشتر از ۱۳۰ سانتي متر است.
۲- آب و هوايي كه در آنها نيازآب سالانه خاك كمتراز ۱۳۰ سانتيمتر و بيشتر از ۵/۵۲ سانتي متر است.
۳- آب و هوايي كه در آنها نياز آب سالانه خاك كمتراز۵/۵۲ سانتي متر است.
طبقه بندي تورنت ويت:
تورنت ويت با استفاده از تبخير و تعرق بالقوه واقعي،نياز آب هر منطقه را معين و بر اساس ،نوع آب وهوا را مشخص كرد. تورنت ويت چهار معيار را براي تقسيم بندي آب و هوا تعيين كرده است كه عبارت است از:
الف)كفايت رطوبت:اين كفايت با ضريب رطوبت تعيين مي شود و بر اين اساس نُه تيپ آب و هوايي مشخص مي شود.
ب)كارآيي حرارتي:اين معيار كارآيي ،تبخير وتعرق منطقه نشان مي دهد و در اصل همان تبخير و تعرق بالقوه است .و بر اساس كارآيي حرارتي نيز نُه تيپ آب و هوايي مشخص مي شود.
ج)پراكندگي فصلي كفايت رطوبت:رطوبت براي رشد گياه لازم است و در فصل رشد بايد به اندازه كافي در اختيار گياه قرار گيرد.بنابراين كفايت رطوبت در فصل رشد براي گياه خيلي مهم است.
د)تراكم تابستاني كارآيي حرارتي (تبخير و تعرق بالقوه):اين عامل ميزان گرمي تابستان را نشان مي دهد.
همچنين روش طبقه بندي تورنت ويت، علي رغم پيچيدگي آن ،هنوز بهترين وسيله براي تعيين آب مورد نياز گياهان و ميزان دبي رودخانه هاست.
طبقه بندي كوپن:
كوپن اولين طبقه بندي آب وهوايي(۱۹۰۰ )خود را چندين بار با تغييرات تازه تري چاپ نمود كه بعضي از آنها بسيار پيچيده بود .علي رغم پيچيده بودن و استفاده از فرمولها، طبقه بندي آب و هوايي او در سطح گسترده اي ،اما ساده تر مورد استفاده جغرافيدانان قرار مي گيرد. عناصر عمده طرح طبقه بندي او در زير امده است. طبقه بندي آب و هوايي كوپن بعلت سهولت كاربرد و سادگي آن هنوز بهترين سيستم از نظر ارائه تصوير جامع و ساده از اقليمهاي جهان است و در اكثر مراكز آموزشي تدريس مي شود.
كوپن پنج نوع آب و هوايي عمده مشخص نمود كه در مقياس وسيع با پنج منطقه پوشش گياهي مطابقت دارند.اين مناطق عمده در اصل بر اساس درجه حرارت تعيين شده اند.
گروه A
منطقه آب و هوايي: آب و هواهاي باراني منطقه حاره كه فصل سرد ندارد.
ويژگي حرارتي:دماي ميانگين همه ماهها بيشتر از ۱۸ درجه سلسيوس است و بارش سالانه آن بيش از تبخير سالانه در ان است.
پوشش گياهي:عمدا گياهاني با نياز حرارتي بسيار بالا كه دماهاي بالا و ثابت و بارندگي فراوان لازم دارند.
Af:اقليم مرطوب حاره اي
حداقل بارندگي خشكترين ماه ۶۰ ميليمتر است .اين اقليم بطور عمده بر دو طرف خط استوا ،در قلمرو نفوذي كمربند همگرايي بين حاره اي از ۱۰ درجه شمالي تا ۱۰ درجه جنوبي حاكم است.حداكثر دماها در قبل از ظهرها اتفاق مي افتد به خاطر رطوبت موجود در جو پرباران ترين مناطق كره زمين در سيستم Af اتفاق مي افتد.ميكانيسم عمده صعود هوا در طول سال مكانيسم همرفت است.
بادهاي بسامان در دو نيمكره،در تمام طول سال توده هاي هواي اقيانوسي استوايي يا اقيانوسي حاره اي را به اين منطقه مي آورند و زاويه تابش خورشيد در آن هميشه بالاست.زندگي در اين نواحي را براي افراد غير بومي بسيار دشوار مي كند ،بطور كلي اين منطقه به جهنم سفيد پوستان معروف است.
Aw :آب هواي خشك و مرطوب حاره اي
بارندگي خشكترين ماه كمتر از ۶۰ ميليمتر است.اين آب و هوا با تغييرات فصلي منظم بارندگي مشخص مي شود مشخصه رژيم Aw طولاني تر و شديدتر بودن دوره خشكي است رژيم دما تقريبا مشابه با اقليم Af است ولي ماه هاي خشك از چهار تا شش ماه سال را شامل مي شود.وبا بيشتر شدن عرض جغرافيايي،نوسان دما نيز بيشتر مي شود.
Am : آب و هواي موسمي حاره اي
بارندگي خشكترين ماه كمتر از ۶۰ ميليمتر است.اقليم موسمي اقليم فصلي است كه در بعضي از بخشهاي منطقه حاره مشاهده مي شود .مانند هندوستان ،آسياي شرقي ،آفريقا است. فرق عمده آب و هواي Am با آب و هوا Af پراندگي يكنواخت بارش سالانه است منطقه موسمي هر نيمكره ،زير نفوذ بادهاي گرم و مرطوب بسامان نيمكره ديگر قرار دارد و بارانهاي همرفتي شديدي در آن مي بارد.
مرز بين آب و هواهاي Aw وAm از تساوي زير مشخص مي شود.
A=100-r كه در آن r ،بارندگي سالانه به ميليمتر و a بارندگي خشكترين ماه سال است.
گروه B
منطقه آب و هوايي: آب و هواهاي خشك
ويژگيهاي حرارتي :تبخير بيشتر از بارش است.مرزهاي حرارتي به وسيله فرمول تعيين مي شوند.
پوشش گياهي:گياهان به خشكساليهاي طولاني و ميزان تعرق بالقوه بالا سازگارشده اند.
مرزبين آب وهواهاي گروهB را نمي توان تنها بر اساس مقادير معين بارش تعيين كرد.مقدار تعرق را هم بايد در نظر گرفت و نيز بايد ديد كه آيا بارش در گرمترين فصل سال اتفاق مي افتد .اين مؤثر بودن بارندگي نتيجه رابطه متغيير بين بارندگي و دماست.
Bw :آب و هواي خشك يا بيابان
ويژگي اصلي منطقه خشك بارش كم است.
براي شناسايي آب و هواي خشك در طبقه بندي كوپن بارش سالانه با دماي سالانه مقايسه مي شود. بارش سالانه براي رشد درخت و علوفه كافي نيست و خشكي در فصل گرم بسيار است.
Bs : آب و هواي نيمه خشك يا استپ
بديهي است كه شرايط خشكي درآب و هواي نيمه خشك ملايمتر از آب و هواي خشك است در حقيقت آب و هواي نيمه خشك در مناطق بينابين آب و هواي خشك و مرطوب مشاهده مي شود.حروف ديگر كوچكي كه ممكن است در اين گروه بكار برده شوند عبارتند از:
h :دماي ميانگين سالانه بيشتر از ۱۸ درجه سلسيوس است.
K : دماي ميانگين سالانه كمتراز ۱۸ درجه سلسيوس است.
S :خشكي تابستان؛بارندگي مرطوبترين ماه زمستان،دست كم سه برابر بارندگي خشكترين ماه تابستان است.
W :خشكي زمستان؛بارندگي مرطوبترين ماه تابستان حداقل ۱۰ برابر بارندگي خشكترين ماه زمستان است.
گروه C
منطقه آب وهوايي: آب وهواهاي گرم و مرطوب منطقه معتدل
ويژگي هاي حرارتي:در اين اقليمها، دماي سردترين ماه سال بين ۳ تا ۱۸، درجه سلسيوس و تغييرات فصلي مشهود است. ميانگين گرمترين ماه سال بيشتر از ۱۰ درجه سلسيوس است.
Cfa :آب و هواي مرطوب جنب حاره اي ؛بارش در تمام سال پراكنده است و تابستانهاي گرم و زمستانهاي ملايم دارد.هيچ فصلي از سال خشك نيست. بارندگي خشكترين ماه سال بيشتر از ۳ سانتي متر است.
Cw :آب و هواي خشك ومرطوب معتدل (زمستان خشك ).داراي دو فصل است بارش در فصل گرم انجام مي گيرد و مجموع بارش سالانه كمتر از آب و هواي موسمي يا گرم و مرطوب حاره است.
Cs :آب و هواي مديترانه اي (تابستان خشك). از خصوصيات بسيار بارز آنها تمركز بارندگي در دوره سرد سال و تابستانهاي كاملا خشك در بعضي نواحي آن است.
گروه D
منطقه آب و هوايي: آب و هواهاي مناطق جنگلي سرد و برفي
ويژگيهاي حرارتي: ميانگين دماي سردترين ماه سال زير صفر درجه سلسيوس (در طبقه بندي گوپن كمتر از ۳-درجه سلسيوس)است.ميانگين دماي گرمترين ماه سال بيشتر از ۱۰ درجه سلسيوس است.
پوشش گياهي:خط همدماي ۱۰ درجه سلسيوس گرمترين ماه سال مرز بالقوه رشد جنگل را معلوم مي كند. پوشش گياهي بايستي زمستانهاي طولاني سرد وبرفي را تحمل كند.
Df : آب و هواي سرد با زمستانهاي مرطوب
Dw : آب و هواي سرد با زمستانهاي خشك
گروهE
منطقه آب و هوايي : آب و هواهاي قطبي
ويژگيهاي حرارتي: ميانگين دماي گرمترين ماه سال زير ۱۰ درجه سلسيوس است.
پوشش گياهي : عمدتا گياهان توندرا قادرند در مقابل سرماي طولاني ويخبندان دائمي مقاومت كنند.
ET : آب و هواي توندرا؛ ميانگين گرمترين ماه سال بين صفر تا ۱۰ درجه سلسيوس است.توندرا اصولا اصطلاحي مربوط به گياهشناسي است كه به سرزمينهاي مسطح عاري از درخت در منطقه قطبي اطلاق مي شود. آب و هواي توندرا محل تشكيل توده هواي قاره اي شمالگان است .در اين آب و هوا عناصر آب و هوايي مانند بارش،تبخير و دما بسيار اندكند.
EF : آب و هواي يخبندان؛ميانگين دماي همه ماهها زير صفر درجه سلسيوس است.
اين آب و هوا گستره هاي يخي گريلند و نيز جنوبگان ديده مي شود.بارش بسيار كم و حتي نزديك به صفر است كه به صورت برف نازل مي شود، اما برفي كه مي بارد بعلت نبود تبخير ،روي هم انباشته مي شود و باقي مي ماند.
گروهH
اقليم ارتفاعات :اين گروه آب و هواهاي پيچيده نواحي كوهستاني داخل مناطق آب و هوايي گروههاي D،C، B ،A را در بر مي گيرد.هيچ فرمول دقيقي بري تعيين مرز آب و هواي H وجود ندارد.
