همه چی درباره ارگ کلاه فرنگی بیرجند!

ارگ کلاه فرنگی شهرستان بیرجند، بین سال‌های ۱۲۶۴-۱۳۱۳ یعنی در اواخر دوران زندیه و اوایل قاجار ‏ساخته شده است. این ارگ در گذشته به نام‌های ارگ حسام الدوله، قصر بی بی عروس و ارگ سرکار نیز ‏معروف بوده است. ارگ کلاه فرنگی را به امیر علم خزیمه نسبت می‌دهند که بعدها توسط ایشان به فرمانداری ‏بیرجند اهدا شده است‌. از این بنا امروزه به عنوان استانداری خراسان جنوبی استفاده می‌شود. آدرس ارگ کلاه ‏فرنگی در خیابان مطهری بیرجند قرار دارد.

اگر علاقه مندید تا بیشتر در مورد ارگ کلاه فرنگی بیرجند بدانید، ‏شمارا به خواندن ادامه این مقاله دعوت می‌کنیم.‏

در قسمت ورودی به دلیل جلوتر قرار گرفتن از سالن همکف طاق‌های قوسی شکل زیبایی در جلو بنا به چشم ‏می‌خورد. چیزی که در نگاه اول به این بنا نظر بیننده را به خود جلب می‎کند، شکل مخروطی آن است که ‏معمولا این شکل بناها در ایران، هند و عربستان که دارای معماری سلطنتی بوده‌اند بیشتر دیده می‌شود. این ‏بنای “زیگوراتی” و “شش اشکوبه” چند بخش مهم دارد.

این بنای شش ضلعی به رنگ سفید و از مصالحی ‏همچون گل، آجر، آهک و ساروج ساخته شده است. ایرانیان قدیم در ساخت بنا از ملاتی به نام ساروج استفاده ‏می‌کردند که برای ساخت این ملات، رس و آهک را به نسبت شش به چهار با هم مخلوط و سپس دو روز ورز ‏می‌دادند تا تبدیل به گلی سفت ‌شود. این ملات در دوران گذشته اهمیت زیادی داشته است و از آن برای ‏ساخت حوض، پل، آب انبار، برکه، گرمابه، بنای خانه و سد استفاده می‌شده است.

پلان ارگ کلاه فرنگی ‏بیرجند در قسمت همکف کامل‌ترین نقشه و فضاسازی را دارد. این قسمت تزئینات زیبایی دارد و طراحی آنها ‏به گونه‌ای است که اتاق‌ها، هشتی و گنبدی‌ها توسط دالانی به یکدیگر مرتبط می‌شوند. یکی از مزیت‌های بسیار ‏زیبا در این طبقه حوض خانه آن است که از ورودی سایر فضاها به این حوض خانه راهی وجود دارد. فضای ‏کلی آن یک متر از کف طبقه هم کف پایین‌تر قرار دارد و به شکل هشت ضلعی طراحی شده است. دور تا دور ‏حوض خانه را طاق نماهای تزئینی با مقرنس‌های زیبا فرا گرفته است که به تعداد طاق نماها سکوهای کوتاهی ‏در زیر هر یک تعبیه شده است.

روشنایی این طبقه از طریق گنبد کلاه فرنگی و پنجره‌های نورگیر تامین ‏می‌شود. از دیگر زیبایی‌های این حوض، آبنمای آن است که با شکل خاصی موجب تهویه هوا در این مکان ‏می‌شود. آنچه از هنر ایرانیان در این مکان به چشم می‌خورد بی‌شمار است و در هر گوشه این بنا، دستی ‏هنرمند تزئیناتی گلدانی، رسمی بندی، مقرنس، کاربندی‌های لانه زنبوری و صدها ریزه‌کاری دیگر را خلق کرده ‏است.

طبقه دوم بنا نیز به شکل هشت ضلعی است که چند اتاق دارد و طبقه سوم و طبقات بعدی در اصل ‏نمادین و صرفا جهت تکمیل شکل بنا ساخته شده اند. آن طور که از تصاویر ارگ کلاه فرنگی بیرجند پیداست، ‏این بنا دارای دو بادگیر نیز بوده که در بازسازی‌های انجام گرفته حذف شده‌اند.  ‏

معماری ارگ کلاه فرنگی

ارگ کلاه فرنگی به عنوان دارالحکوه محل حکمرانی امیر معصوم خان بوده که در اواخره دوره زندیه احداث شده است. بنای مزبور به طور کلی از نظر فرم معماری با سایر بناهای شهر متفاوت است. این ساختمان در ۶ اشکوب بنا شده، دو اشکوب آن فضا دار وبقیه طبقات جهت تکمیل فرم نمای بیرونی بر روی گنبد حوضخانه ساخته شده است. بخش همکف آن از یک پلان مربع شکل که اتاق های متعددی آن را احاطه نموده تشکیل شده است.

در همین طبقه ۴ هشتی به شکل قرینه به چشم می خورد، که اصلی ترین بخش ساختمان یعنی حوضخانه نیز در آن واقع شده است. حوضخانه دارای پلان هشت ضلعی است که طاقنما و سکو هایی آن را احاطه کرده اند.

مسیر دسترسی

ارگ کلاه فرنگی در استان خراسان جنوبی، در شهر بیرجند در خیابان مطهری ۱۶ قرار دارد. اگر ماشین شخصی دارید، رسیدن به ارگ بسیار ساده است. کافی است خود را از خیابان منتظری به مطهری برسانید. قبل از اینکه به میدان طالقانی برسید خیابان مطهری ۱۶ را خواهید دید. با استفاده از اتوبوس هم می‌توانید به این عمارت زیبا بروید. کافی است در ایستگاه شهید عبادی از اتوبوس پیاده شوید.