علت نمایان شدن لکههای خورشیدی چیست؟
خورشید با رنگ زرد و در رده طیفی G به عنوان منبع انرژی سامانه خورشیدی ما، تنها یک کره سوزان و بدون علائم سطحی نیست؛ بلکه ضمن داشتن لایههای داخلی و دارا بودن جو و لایههای جوی، در سطح خود علائمی همچون شرارههای خورشیدی و لکههای خورشیدی را در معرض دید پژوهشگران قرار میدهد. پس از ابداع تلسکوپ و استفاده از پالایههای «فیلتر» مخصوص رصد خورشید و مشاهده این لکهها که از دیگر عوارض سطحی خورشید به حساب میآیند، علت ایجاد آن در هالهای از ابهام بود و نظریههای مختلفی برای شکل گیری آنها ارائه میشد. امروزه بر اساس منطقیترین نظریات و آخرین یافتههای علمی این گونه میدانیم که لکههای خورشیدی حاصل گردش وضعی خورشید و دَوران آن به دور محور است، که به خاطر گازی بودن خورشید و تفاوت سرعت چرخش در عرضهای جغرافیایی خورشید که از استوا به سمت طرفین و قطبها کم و کمتر میشود؛ در نتیجه خطوط قدرتمند مغناطیسی اطراف خورشید دچار پیچ و تابی میشود که بروندادِ «خروجی» انرژی خورشیدی از بعضی نقاط سطحی مهر تابان امکان پذیر نبوده و یا به عبارت صحیحتر با شدتِ به مراتب کمتری رخ میدهد.دمای سطحی خورشید که حدود ۶ هزار درجه سانتیگراد است در مناطقی که لکههای خورشیدی شکل میگیرند حدود ۲ هزار درجه سانتیگراد کمتر بوده و به همین دلیل آن نقاط به نسبت بقیه سطح خورشید تیرهتر به نظر میرسند و ما از درون تلسکوپهای مجهز به فیلتر مخصوص مشاهده خورشید به صورت نقاط سیاه رنگی بر روی سطح درخشان خورشید آنها را مشاهده میکنیم. این در حالی است که دمای سطحی لکههای خورشیدی چیزی حدود چهار هزار درجه سانتیگراد است.
عمر لکههای موجود در سطح خورشید چقدر است؟
با مطالعه بیشتر این لکهها مشخص شده که لکهها به صورت زوج بر روی خورشید و بیشتر در عرضهای جغرافیایی ۵ تا ۴۰ درجه شمال و جنوب استوای خورشید دیده میشوند و دارای قطبش مغناطیسی هستند، به این صورت که یکی از زوج لکهها قطبش N و دیگری قطبش S دارد. ابعاد لکهها نیز بسیار متفاوت بوده و برخی از آنها کوچک و برخی حتی به قدری بزرگ هستند که اگر از عینک مخصوص رصد خورشید بر روی چشم استفاده کنیم، لکههای بسیار بزرگ بدون نیاز به تلسکوپ و صرفا با پالایه خورشیدی بر روی چشم دیده میشوند. عمر لکهها کوتاه است و طی چند روز در سطح خورشید ایجاد و ناپدید میشوند؛ هر چند که لکههایی با عمر چند ده روزه و یا چند ماهه نیز در سطح خورشید تا کنون گزارش شده است.
ایجاد و حذف لکه ها، چرخهای را در خورشید ایجاد میکند که به طور میانگین ۲۲ سال به درازا میانجامد و در هر چرخه دو نیم دوره وجود دارد که به طور میانگین هر نیم دوره ۱۱ سال است؛ به این معنی که در برخی سالها خورشید در کمترین فعالیت خود بوده و به مرور طی حدود پنج و نیم سال به بیشینه فعالیت میرسد. یعنی طی ۵ سال و نیم به مرور لکهها بر روی خورشید بیشتر و بیشتر ایجاد و ناپدید میشوند. سپس در ۵ سال و نیم بعدی میزان لکههای ایجاد شده در سطح خورشید کم میشود تا به کمینه رسیده و بدین ترتیب یک نیم دوره پایان میپذیرد. بدیهی است در نیم دوره بعدی همین اتفاق، اما با قطبش معکوس لکهها رخ میدهد.
شروع فعالیت خورشیدی در دوره جدید
چرخههای خورشیدی دارای شمارههای مخصوصی هنگام مطالعه و بررسی هستند. در ۲۵ شهریور امسال یک گروه بین المللی از متخصصان اعلام کردند که چرخه خورشیدی جدید آغاز شده و نام این چرخه، چرخه شماره ۲۵ خورشیدی است؛ هر چند که چرخه ۲۵ خورشید رسما در دسامبر ۲۰۱۹ «دی ماه ۹۸» زمانی که حداقل فعالیتهای خورشیدی رخ داد و پایان چرخه خورشیدی ۲۴ محسوب میشود، آغاز شد. اما از آنجا که اتفاقات مرتبط با خورشید بسیار متغیر است محاسبه زمان شروع هر چرخه جدید گاهی اوقات ماهها به طول میانجامد. اخیرا عکسهای متعددی توسط رصدگران از اقصی نقاط جهان از خورشید و لکههای خورشیدی تهیه شده است که تائید مجددی بر شروع فعالیت خورشیدی در دوره جدید است.
از آنجا که در کنار لکههای خورشیدی مناطق روشنتر از سطح خورشید (سفید رنگ) ایجاد و تحت عنوان شراره خورشیدی از آن یاد میکنیم و همچنین اتفاقات دیگری در سطح و جو خورشید را نیز میتوان به این لکهها نسبت داد که در نهایت با وجود فورانهای خورشیدی و گسیل باد و طوفان خورشیدی در منظومه خورشیدی ما، اثراتی نیز بر روی سیارات از جمله زمین و جو آن پدیدار میکند؛ به همین دلیل است که مراکز مطالعات خورشیدی متعددی در اقصی نقاط دنیا به صورت دقیق و جدی مطالعات خورشیدی را دنبال میکنند.
چرا نباید به خورشید خیره شد ؟
یک چشم معمولی و سالم در وسط روز تنها قادر است مقدار حرارت ۴ درجه سیلسیوس را در خود بپذیرد. یعنی شبکیه چشم تنها قادر است تا ۴ درجه حرارت را تحمل کند و آسیب نبیند، اما اگر دمایی که وارد چشم می شود به ۱۰ درجه سیلسیوس برسد، می تواند به سلول های شبکیه چشم آسیب برساند. لذا شما هرگز نمی توانید برای مدت زیادی حتی یک دقیقه به خورشید در وسط آسمان چشم بدوزید. بنابراین شاید تصور کنید اگر خورشید در پس حجاب قرار گیرد شاید بتوان به صورت غیرمستقیم به آن خیره شد و دچار اشکال هم نشد، اما نکته جالب این است که گاهی نگاه کردن غیرمستقیم به خورشید مثلا هنگام کسوف یا خورشید گرفتگی که خورشید ناپیداست، بیشتر به چشم آسیب می رساند و علت این امر آن است که هنگام خورشید گرفتگی هوا تاریک تر است و مردمک چشم ها گشادتر می شود، لذا نوری که در این زمان وارد چشم می شود و به شبکیه می رسد، بسیار بیشتر و شدیدتر است و آسیب بسیار جدی تری به چشم می رساند و گاهی سبب نابینایی نیز می شود، اما این نابینایی قطعی یا کلی نیست در واقع با یک دقیقه خیره شدن به خورشید در هنگام کسوف، چشم ها به طور موقت دچار نابینایی می شود که با گذر زمان کم کم به حالت عادی برمی گردد و به همین دلیل توصیه می شود هنگام خورشید گرفتگی حتما از عینک های مخصوص استفاده کنید، اما زیاد ناامید نشوید. شما می توانید هنگام غروب که خورشید در افق (در موقعیت ۱۰ دقیقه) قرار می گیرد، هر چقدر که می خواهید به خورشید نگاه کنید بدون آن که آسیبی به چشم های شما برسد و علت آن است که دراین زمان بیشتر طول موج های کوتاه و خطرناک خورشید توسط اتمسفر جذب می شود و نمی تواند به چشم های شما آسیب بزند. پس شما می توانید به منظره زیبای غروب هر قدر که می خواهید چشم بدوزید و از آن بدون نگرانی لذت ببرید.هرگز و هرگز نباید بدون فیلتر مخصوص رصد خورشید حتی برای لحظه کوتاهی به خورشید نگاه کنیم؛ چرا که صدمات جبران ناپذیری برای چشم انسان به دنبال دارد و حتی میتواند صدمات این نگاه کردن مستقیم و یا در شرایط ابری و یا با فیلترهای غیراستاندارد به خورشید، در سنین بالاتر مشکلاتی را برای افراد به همراه داشته باشد.
